De stappen na een overlijden

Wat zijn de verschillende stappen?

Binnen de eerste uren en dagen

Derden informeren over het overlijden

De begrafenisondernemer is een spilfiguur bij een overlijden en moet in de eerste uren na het overlijden gecontacteerd worden om tijdig regelingen te treffen.

Enerzijds zal de begrafenisondernemer het overlijden melden aan de gemeente. Hiervoor kan de begrafenisondernemer je verschillende documenten vragen zoals de identiteitskaart van de overledene, zijn rijbewijs, het overlijdensattest van de arts, en/of het trouwboekje van de overledene.

Hij zal je vervolgens de akte van overlijden bezorgen. Je kan dit document digitaal bewaren. De overlijdensakte zal je op verschillende momenten nodig hebben.

De begrafenisondernemer is je contactpersoon voor alles dat te maken heeft met de uitvaart. Bij deze uitvaart komt één en ander bij kijken:

Waar zal de overledene begraven worden?
Kiest de familie liever voor een crematie? Waren er hierover specifieke wensen?
Hoe zullen de komende dagen verlopen en zal er bezoek mogelijk zijn in het funerarium?
De begrafenisondernemer zal ook zorgen voor de nodige contacten: een zaal voor de koffietafel, de contacten met de parochie (als een kerkelijke dienst wordt gewenst)
Voorbereiding van de kennisgeving van het overlijden: overlijdensbericht in de krant, het kiezen van een foto en/of een tekst voor het rouwprentje
Het kiezen van een kist of een urne
...

Je hoort het al. Er komen enorm veel moeilijke vragen op je af. De eerste week na een overlijden ervaren de meesten dan ook als druk en chaotisch. Veel tijd en ruimte om te rouwen is er niet. Het is normaal dat je je ontredderd voelt. Vertrouw op de begrafenisondernemer en aarzel niet om vragen te stellen. Hij weet perfect aan wat er allemaal gedacht moet worden voor de uitvaart.

Hoe betaalt men de uitvaart?

Bij elke uitvaart horen bepaalde kosten. Deze kunnen op verschillende manieren gefinancierd worden:

De kosten die verbonden zijn aan de uitvaart (religieuze dienst, kosten voor het begraven, funerariumkosten, uitvaartkosten, koffietafel...) kunnen betaald worden met gelden van de nalatenschap. Na de uitvaart ontvangen de erfgenamen de factuur van de begrafenisondernemer. Deze factuur kan je aan de bank van de overledene meegeven, zodat de bank dit rechtstreeks kan betalen aan de begrafenisondernemer.
Een erfgenaam kan deze kosten voorschieten. De erfgenaam kan dan deze kosten recupereren van de andere erfgenamen. Elke erfgenaam moet immers bijdragen aan de kosten van de uitvaart, evenredig met wat hij of zij ontvangt uit de nalatenschap.

TIP: bewaar de factuur van de begrafenisondernemer goed. Je kan deze factuur later toevoegen aan je aangifte van nalatenschap als 'passief' (lees schuld). Hierdoor worden deze kosten afgetrokken van je belastbare basis bij het berekenen van de erfbelasting.

In België geldt een 'opt-out' systeem voor orgaandonatie: Je bent een potentiële orgaandonor, tenzij je dit bij leven uitdrukkelijk hebt geweigerd. Deze weigering wordt geregistreerd in een nationaal register.

In tegenstelling tot orgaandonatie, is de lichaamschenking aan de wetenschap een vrije keuze die nadrukkelijk gemaakt moet worden. Ben je op de hoogte van de wensen van de overledene om zijn lichaam te schenken? Contacteer de betrokken medische faculteit telefonisch (binnen de 48u). De begrafenisondernemer zal zorgen voor het vervoer van het lichaam. De kosten die betrekking hebben op het overlijden, waaronder de kosten voor het vervoer van het lichaam, blijven echter voor de erfgenamen. Na onderzoek van het lichaam, dat verschillende jaren in beslag kan nemen, wordt het lichaam begraven of gecremeerd. Je hebt de keuze om hiervan al dan niet op de hoogte gesteld te worden.

Meer informatie hierover vind je op www.leif.be

Praktisch: wie verwittig ik?

Net zoals bij een overlijden in België, moet het overlijden aangegeven worden aan de overheid met oog op het maken van een akte van overlijden. Dat gebeurt in principe door de lokale overheid. Als dat niet mogelijk is, zorgt de Belgische ambassade hiervoor. Er zal een kennisgeving moeten gebeuren aan:

De betrokken lokale overheid
De Belgische ambassade of het Belgisch consulaat

FOD Buitenlandse zaken en de Belgische ambassade of het consulaat kunnen helpen bij de repatriëring van het lichaam en het overbrengen van de persoonlijke goederen van de overledene.

TIP: De buitenlandse overlijdensakte laten overschrijven in de Belgische registers van de burgerlijke stand is niet verplicht, maar wel aan te raden. Zo moet je later geen afschrift opvragen bij de buitenlandse overheid.

Om een buitenlandse overlijdensakte te laten overschrijven in België, moet er eerst een erkenning gebeuren. Meer informatie hierover vind je op de website van FOD Buitenlandse Zaken.

Woonplaats in het buitenland: welke overheid en welke erfenisregels?

In principe wordt de nalatenschap afgewikkeld volgens het recht van het EU-land waar de overledene het laatst gewoond heeft. Een uitzondering geldt als de overledene heeft laten vastleggen dat het recht van zijn eigen land van toepassing is op zijn nalatenschap.

Meer informatie hierover vind je op de website van de Europese Unie.

Als erfgenaam moet je autoriteiten of banken in een ander EU-land soms een bewijs voorleggen dat je wel degelijk erfgenaam bent. Ook andere partijen zoals executeurs of bewindvoerders moeten binnen EU-landen hun hoedanigheid kunnen bewijzen. Hiervoor is de Europese Erfrechtverklaring ontwikkeld. Dat document is automatisch geldig in de EU-landen.

Opgelet

Het heeft geen zin om vlak voor of na een overlijden geld af te halen van de persoonlijke of gemeenschappelijke rekeningen van de overledene. Meer nog, er zijn hier bepaalde risico's aan verbonden.

Druk de infofiche over de eerste stappen na een overlijden af:

Download de infofiche

Binnen de eerste weken

1. Een notariskantoor contacteren

De eerste week na het overlijden staat alles in het teken van het afscheid. Je mag gerust de eerste dagen na het overlijden de notaris contacteren als dat voor jou goed aanvoelt, maar dat hoeft niet. De uitvaart organiseren is tijdrovend en ingrijpend. Neem tijd voor jezelf.

Na het afscheid neem je contact op met de notaris. De notaris zal eerst en vooral kijken waar de overledene tegoeden had. De notaris zal dit nagaan door een opzoeking te doen in het CAP (Centraal Aanspreekpunt van rekeningen en financiële contracten). Bij een nalatenschap kan alleen een notaris deze gegevens opvragen.

Had de overledene een levensverzekering afgesloten? Ook dit meld je best aan de notaris.

Via de begrafenisondernemer of de gemeente zal je ondertussen ook in het bezit zijn van de overlijdensakte. Dit document stuur je naar de banken waar de overledene klant was zodat zij de rekeningen kunnen blokkeren. Snel geld afhalen van de rekeningen heeft geen zin.

Een notaris zal ook de nodige documenten opstellen om de rekeningen van de overledene te deblokkeren. Is er een onroerend goed in de erfenis dat je later wil verkopen? Dan zal de notaris ook hiervoor een aparte akte moeten opstellen.

2. Het overlijden melden aan de bank

Alle bankinstellingen waar de overledene rekeningen op naam had (eigen naam of gemeenschappelijke) moeten geïnformeerd worden van het overlijden. De banken blokkeren de rekeningen en verzegelen de kluizen.

Weet je niet waar de overledene klant was? Geen probleem, zoals hierboven vermeld kan de notaris je hiermee helpen.

Welke rekeningen worden geblokkeerd?

De rekeningen van de overledene
De rekeningen van de huwelijkspartner (als je getrouwd was onder een gemeenschapsstelsel).
De rekeningen van de overledene en zijn huwelijkspartner (rekeningen die op beide namen staan)
De rekeningen van de overledene en een derde (bijvoorbeeld een inwonend iemand)
De rekeningen van de huwelijkspartner (getrouwd onder een gemeenschapsstelsel) en een derde
De rekeningen van de overledene, zijn huwelijkspartner (getrouwd onder een gemeenschapsstelsel) en een derde.

Wist je dat... Ook kluizen worden na een overlijden 'verzegeld'. Net daarom is het geen goed idee om een testament in een kluis bij de bank te steken. Door de blokkering van de kluis, komen je wensen mogelijk niet tijdig naar boven.

3. Je meldt het overlijden aan (indien van toepassing):

De meeste ziekenfondsen worden automatisch op de hoogte gebracht van het overlijden via de gemeente.

De uitkering van het vervangingsinkomen van de overledene wordt stopgezet. Te veel betaalde bijdragen worden teruggestort.

Was je samen met je partner aangesloten? Dan wordt je contract herbekeken en je statuut aangepast. Hiervoor zal je verschillende documenten moeten bezorgen aan het ziekenfonds. Contacteer het betrokken ziekenfonds voor meer info.

De DIV is de Directie voor Inschrijving van Voertuigen.

Als de overledene een auto of een ander motorvoertuig had, moet de nummerplaat teruggestuurd worden naar de Directie voor Inschrijving van Voertuigen.
Was je getrouwd of wettelijk samenwonend? Dan kan je het kentekenplaat overnemen. Ook kinderen kunnen het kentekenplaat overnemen. Dit moet dan wel binnen de 4 maanden na het overlijden gebeuren. Je neemt hiervoor contact op met het DIV.

Als de overledene werknemer was, moet je het overlijden melden aan de werkgever. Je zal de werkgever ook het overlijdensattest moeten bezorgen.

De meeste ziekenfondsen worden automatisch op de hoogte gebracht van het overlijden via de gemeente.

De uitkering van het vervangingsinkomen van de overledene wordt stopgezet. Te veel betaalde bijdragen worden teruggestort.

De DIV is de Directie voor Inschrijving van Voertuigen.

Als de overledene een auto of een ander motorvoertuig had, moet de nummerplaat teruggestuurd worden naar de Directie voor Inschrijving van Voertuigen.
Was je getrouwd of wettelijk samenwonend? Dan kan je het kentekenplaat overnemen. Ook kinderen kunnen het kentekenplaat overnemen. Dit moet dan wel binnen de 4 maanden na het overlijden gebeuren. Je neemt hiervoor contact op met het DIV.

Binnen de eerste maanden

De deblokkering van de rekeningen én de aangifte van nalatenschap regelen

Iedere erfgerechtigde krijgt via de post een uitnodiging om een aangifte van nalatenschap in te vullen.

Een aangifte van nalatenschap is een document waarmee je een overzicht geeft van alle goederen (activa) en schulden (passiva) van de overledene.

Hoeveel tijd heb ik om dit in orde te brengen?

Bij een overlijden in België heb je vier maanden.
Bij een overlijden buiten België, maar in een land behorende tot de EER heb je vijf maanden.
Bij een overlijden buiten een land van de EER, heb je zes maanden.

Ik heb meer tijd nodig... wat nu?

Je wacht best niet te lang om een notariskantoor aan te spreken voor je aangifte van nalatenschap. Het kan zijn dat je door omstandigheden meer tijd nodig hebt om je aangifte in te vullen.

Er zijn mogelijkheden om uitstel uit te vragen, maar hier zijn regels aan verbonden. Het notariskantoor kan je informeren over de mogelijkheden.

Het is belangrijk om te weten of de overledene een levensverzekering (bv. een schuldsaldoverzekering had). Niet alleen krijgen de begunstigden (al dan niet de erfgenamen) misschien nog een tegoed uit deze verzekering, maar het bestaan van de levensverzekering moet ook gemeld worden in de (aanvullende) aangifte van nalatenschap. Heb je hierover nog onvoldoende informatie tijdens de wettelijke termijn voor het indienen van de aangifte? Meld dit op de aangifte of aan het notariskantoor. Eenmaal je meer informatie hebt over de levensverzekering kan je later een aanvullende aangifte van nalatenschap versturen, indien dit nodig is.

Na een overlijden heeft de bank alle rekeningen waar de overledene titularis van was geblokkeerd. De notaris heeft in de afgelopen maanden voor een akte of een attest van erfopvolging gezorgd. Dat is nodig om de rekeningen te deblokkeren.

Eenmaal je dit belangrijk document hebt verkregen van de fiscale overheid of je notaris, zal je afspraken moeten maken bij de banken waar de overledene rekeningen had. Om de tegoeden aan jou uit te keren, zal de bank immers nog handtekeningen nodig hebben op een aantal documenten. Het uitbetalen van de tegoeden volgt dan de weken nadien. De betrokken bank zal je hierover informeren.

Omdat het geld uit een nalatenschap vaak nodig is om de erfbelasting te betalen, is het belangrijk om niet te lang te wachten om naar een notaris te stappen voor een attest of een akte van erfopvolging. Hoe sneller deze documenten in orde zijn, hoe sneller de bank kan overgaan tot deblokkering van de rekeningen.

Wie gehuwd was en zijn huwelijkspartner verliest, heeft onder bepaalde voorwaarden recht op een overlevingspensioen (voor wie de leeftijd van 49 jaar en 6 maanden heeft bereikt - 2024) of een overgangsuitkering (voor wie niet aan de leeftijdsverreiste voldoet).

Je krijgt zo'n uitkering niet altijd automatisch. Alleen als de overledene gepensioneerd was, gebeurt dit automatisch. Als dat niet het geval is moet je tijdig contact opnemen met de Pensioendienst. De aanvraag moet 12 maanden na het overlijden gebeuren.

Meer informatie vind je op mypension.be.

De erfgenamen komen door het overlijden in een 'onverdeeldheid'. Ze zijn elk in gelijke mate mede-eigenaar van de goederen van de nalatenschap. Dit betekent dat erfgenamen op een zeker moment afspraken met elkaar moeten maken over de verdeling:

Wat gebeurt er met de gezinswoning van de overledene?
Wat gebeurt er met de inboedel?

Als alle erfgenamen het eens zijn met elkaar, moet er geen specifieke procedure gevolgd worden. De verdeling van de goederen van de overledene is hoe dan ook een moeilijke stap, maar open communicatie kan veel goed doen.

Een uitzondering vormt de onroerende goederen van de nalatenschap. De erfgenamen zullen onverdeeld eigenaar zijn van deze goederen, en om over de onroerende goederen te beschikken zullen ze bij de notaris een "akte van onroerende erfopvolging" moeten vragen.

Wat als men niet overeenkomt?

De verdeling van de goederen van de overledene kan een heikel punt zijn. Gesprekken tussen erfgenamen kunnen stroef verlopen. Niet zelden leidt dat tot dure en lange procedures voor de rechtbank. Daar zal een notaris aangesteld worden als mandataris van het gerecht. Hij zal een procedure van 'vereffening-verdeling' starten.

Nochtans kan één en ander vaak opgelost worden zonder rechtbank. De notaris kan erfgenamen bijvoorbeeld helpen bij het opstellen van een dading over de erfenis. Een dading is een overeenkomst waar de erfgenamen bindende afspraken maken over de verdeling van de erfenis.